Cmentarz więzienny w Strzelcach Op. Podsumowanie kolejnego tygodnia prac.

Za nami jest już trzeci tydzień prac ekshumacyjnych na dawnym cmentarzu więziennym w Strzelcach Opolskich.

Co zostało odnalezione i ile podjęto już szczątek?

W dniach 09-14 sierpnia 2021 roku pod czujnym okiem pani archeolog, dr Magdaleny Przysiężnej-Pizarskiej i prezesa Fundacji Silesia – Andrzeja Latusska, pracowała kolejna grupa studentów wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Opolskiego oraz kierunku Historia i Teraźniejszość40+ (HiT40+) Instytutu Historii UO, a także studenci antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego z Zakładu Biologii Człowieka. Połączenie tych specjalizacji da możliwie dokładną analizę ekshumowanych szczątków. Dr Magdalena Przysiężna-Pizarska mówi, że fenomenem tego cmentarza jest zestawienie kilku nauk, które biorą udział w jego interpretacji. Łączą się tu różne kierunki studiów. Inne cechy zobaczą studenci antropologii, a jeszcze inne kryminalistyki. Swoje wnioski wysuną także archeolodzy, a i historycy dodadzą odnalezione informacje z przeszłości. To nie jest tylko podjęcie ludzkich szczątek z nieistniejącego już cmentarza więziennego, za tym idzie coś więcej. Przeanalizowany zostanie każdy pochówek, a ze wszystkich powstanie zestawienie i opracowanie.

W trakcie kolejnych dni prac ekshumacyjnych, odsłoniętych zostało kilkanaście następnych zarysów jam grobowych, z których podjęto szczątki pogrzebanych w tym miejscu osób – więźniów pobliskiego zakładu karnego, zmarłych tutaj ze starości, wycieńczenia przymusową pracą, wypadkami przy pracy lub warunkami panującymi w samym więzieniu. Do dnia 14 sierpnia podjęto 60 szczątków z odsłoniętych jam grobowych, w tym szczątki dwóch żołnierzy niemieckich, o odkryciu których pisałem już wcześniej. Szacuje się, że do odkrycia została jeszcze podobna liczba mogił. Ten cmentarz mógł funkcjonować przez około 50 lat (do roku 1945), a jego początki mogą sięgać końca XIX wieku.

Każda kolejna odsłonięta jama grobowa jest niemalże taka sama jak wcześniejsza. Znajdowane są elementy prostych, wąskich trumien i fragmenty gwoździ którymi były one zbijane. Przy odkrywanych szczątkach praktycznie nie ma rzeczy osobistych. Wyjątkiem był tylko wspomniany wcześniej weteran wojny prusko-francuskiej z 1870 r., przy którym znaleziono pamiątkową odznakę Breslauer Krieger Verein oraz szczątki niemieckiego żołnierza z okresu II wojny światowej przy którym znaleziono odznakę partyjną NSDAP, nieprzełamany nieśmiertelnik oraz elementy maski przeciwgazowej – zdjęcia można zobaczyć na jednym z wcześniejszych wpisów na tym blogu; tutaj: https://historianbloog.blogspot.com/2021/08/cmentarz-wiezienny-w-strzelcach-op-mina.html

W trzech jamach grobowych zostało odkrytych kilka zachowanych guzików, fragment paska do spodni oraz mały, zwykły metalowy krzyżyk umieszczony na wysokości szyi. Niestety na podstawie tylko tych znalezisk nie można nikogo zidentyfikować. O tym, kto tu spoczywa, mogą powiedzieć przedmioty znalezione przy szczątkach lub dokładne badania. Nadzieją mogą być badania antropologiczne. Te drobne odkrycia w kilku grobach sugerują, że więźniów grzebano całkiem nago lub w bardzo prostych, lichych ubraniach, które szybko uległy rozkładowi. Mogli być także nakryci zwykłym prześcieradłem. Przy szczątkach nie ma nawet obuwia, w które przeważnie zaopatruje się zmarłych. Tylko w jednym przypadku przy szkielecie odkryto fragmenty koszuli i kalesonów, w które był odziany do trumny nieboszczyk.

Co ciekawe, dwa szkielety posiadają ślady po trepanacji czaszki (odcięta była jej górna część), świadczące o przeprowadzeniu sekcji zwłok, które dokonane zostały już po śmierci tych więźniów. Jeden szkielet po dekapitacji i roztrzaskaniu czaszki. Kilku ma pęknięte żebra, ślady po zrośniętych złamaniach kończyn górnych i dolnych, uszkodzone czaszki, występują braki w uzębieniu, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, itp. Możemy tylko domniemywać, że do urazów tych doszło w kamieniołomach, gdzie najczęściej pracowali więźniowie. Odkrywane szkielety są najczęściej mocno zniszczone, stan zachowania kości jest różny na różnych głębokościach pochówku. Na ich podstawie można określić płeć, wiek czy zmiany patologiczne. Znalezione szczątki należały zarówno do mężczyzn w wieku określanym jako 60+, jak również nastolatków (16-18lat) i dwudziestokilkuletnich chłopaków.

W minionym tygodniu (10 sierpnia 2021r.) skontaktowali się z nami przedstawiciele ambasady belgijskiej w Polsce, celem ustalenia pewnych informacji. Przed rozpoczęciem prac ekshumacyjnych istniały podejrzenia i przesłanki o pogrzebanych na tym cmentarzu więziennym – zmarłych w okresie II wojny światowej w strzeleckim zakładzie karnym – członków ruchu oporu z Belgii i Holandii, którzy zostali przetransportowani tutaj przez hitlerowców w ramach akcji Noc i Mgła (Nacht und Nebel). Jednak w trakcie prowadzonych badań i prac ekshumacyjnych do dnia dzisiejszego nie udało się potwierdzić tych informacji, ani nie odkryto żadnych dowodów wskazujących na ich obecność na tym cmentarzu więziennym. Pojawiły się natomiast w tej sprawie nowe wskazówki, dotyczące domniemanego miejsca pochówku Belgów, które są sprawdzane. Nie jest wykluczone, że Fundacja Silesia podejmie się dalszych poszukiwań zaginionych w Strzelcach Opolskich członków belgijskiego ruchu oporu.

Dobry znajomy Fundacji Silesia – Przemek Birna, miłośnik historii z Szybowic w powiecie prudnickim, którego pasją i specjalnością jest przeszukiwanie dostępnych w internecie dokumentów z rosyjskich archiwów (w tym celu specjalnie nauczył się j. rosyjskiego), przez kilka dni brał udział w pracach ekshumacyjnych na cmentarzu więziennym w Strzelcach Opolskich, nabywając nowych umiejętności i doświadczenia. Przemek jako internetowy poszukiwacz odnalazł (tym razem w archiwach amerykańskich – National Archives at College Park) nieznane dotąd zdjęcie lotnicze z dnia 25 stycznia 1945 roku (wykonane między godz. 10:25 a 10:45) przedstawiające zakład karny w ówczesnym Gross Strehlitz oraz bardzo wyraźny obszar, na którym widoczny jest cmentarz więzienny. Na poniższym zdjęciu zaznaczyłem go jasnym okręgiem.

Fragment zdjęcia lotniczego z dnia 25.01.1945r. Zaznaczono cmentarz więzienny.

(źródło: National Archives at College Park)

Do tej pory podjęto 60 szczątków, nad którymi prowadzone są obecnie badania antropologiczne. Z wszelkimi wnioskami i szczegółowymi informacjami należy się wstrzymać do momentu odkrycia wszystkich jam grobowych, zakończenia prac wykopaliskowych oraz uzyskania szczegółowych wyników badań.

W tym tygodniu (16-21.08.2021) prace nie są prowadzone. Oczekujemy na dalsze pozwolenia (m.in. ze strzeleckiego starostwa), w celu możliwości przeprowadzenia ekshumacji szczątków spoczywających pod ogrodzeniem dawnego boiska piłkarskiego oraz pod pobliskim chodnikiem, który będzie musiał być rozebrany.

Zapraszam także do zapoznania się z relacją z pierwszych dni prowadzonych ekshumacji na więziennym cmentarzu w Strzelcach Opolskich: https://historianbloog.blogspot.com/2021/08/prace-ekshumacyjne-na-dawnym-cmentarzu.html

Powyższy stan wiedzy oraz zakres przeprowadzonych prac archeologicznych aktualny jest na dzień 18 sierpnia 2021 roku. Poniższe fotografie również obejmują ten okres.